allah

is. <ər.>

1. Bütün kainatın yeganə yaradıcısı və idarə edəni; Yaradan, Tanrı, Rəbb. Lap qabaqlar Allahdan başqa heç kim yox imiş. . (Əsatir). Allahın qəzəbi tutur, Adəmlə Həvvanı cənnətdən qovur. . (Əfsanə). Qorqmazam bu dünyada heç kişidən; Canumun əmanəti Allahadur. Q. Bürhanəddin. O alma yanağı, büllur buxağı; Allah, bədnəzərdən səlamət eylə! M. P. V..

2. Qədim (çoxallahlı) dinlərdə təbiət fövqündə təsəvvür edilən vücud. Qədim yunan allahları.

3. məc. Hakim, ağa; heç kəsə tabe olmayan, azğınlıq edən, başlı-başınalıq edən adam haqqında. Bunlar <qoçular> Quba meydanının allahı idilər. H. S.. Napoleon dedi: – Göy Allahındır; Fəqət yer üzünün allahı mənəm. S. V..

◊ Allah ağıl versin – ağılsız iş görən, hərəkət edən, yaxud söz danışan adam haqqında. Allah amandır – yalvarış, xahiş bildirir. <Axund:> Allah amandır! Mənim evimdə qan tökməyin; siz allahınız, mənə dəyməyiniz. B. T.. Allah bağışlasın – üzr istəyən, yaxud günah bir iş görmüş adam üçün xeyir-dua. <Mirzə Heydər:> Allah bağışlasın, bu nə sözdür, hacı, buyurursunuz? Ə. H.. Allah bəla(sını) versin – danlaq, narazılıq ifadə edir. Allah bəndəsi – 1) bir adam, bir şəxs, bir nəfər. <Qulu:> Arvadın yox, oğlun yox, bir qızın var, o da bu gün-sabah çıxıb Allah bəndəsinin birinə gedər. S. S. Axundov; 2) fağır, sakit, yazıq. Başmaqçı usta Ağabala Veylabad şəhərində beş kişinin biri idi. Saleh, salim, mömin, Allah bəndəsi bir şəxs idi. Ç.. Allah bilir – məlum deyil, heç kəs bilmir. <Babək:> Hələ nə qədər bu şəhərdə qalacayıq Allah bilir. Ə. M.. Allah canını alsın! (cəzasını versin!) – məzəmmət, qarğış bildirir. Allah eləməsin – arzu edilməyən bir şey haqqında deyilir. <Sənəm:> Xeyr, Allah eləməsin mən sənə nəsihət eləyim. Dəxi acığın niyə tutur? Ə. H.. <Səba xanım:> Allah eləməsin mən o həyada qız olum. . . M. S. O.. Allah eləsin (ki) – arzu edilən bir şey haqqında deyilir. <Əşrəf bəy:> Allah eləsin, Allah eləsin, ay kişi. Eşitdim özün də bir cahil arvad almısan, doğrudurmu? N. V.. Allah eşqinə – yalvarış, xahiş, iltimas bildirir. <Solmaz:> Get, Allah eşqinə get! Mən heç bir zaman sənin olmayacağam. C. C.. Allah evi din. – məscid. Allah xatirinə (eşqinə) – təkidli xahiş bildirir. Allah kömək eləsin! Allah köməyin(iz) olsun! – işləyən, yaxud ağır vəziyyətdə olan bir adama müvəffəqiyyət arzusu. Allah qoysa – xoş arzu ifadə edir. <Nabat xala:> Yaxşı yol, oğlum, sağ get, salamat gəl! Allah qoysa, qayıdıb toy tədarükünü görərsən. B. T.. Allah qüvvət versin! – bax Allah kömək eləsin! Allah köməyin(iz) olsun! <Məcid:> Allah qüvvət versin, ay Nadir, bu bəylərin əlindən canını yaxşı qurtardın. B. T.. Allah mübarək eləsin! – toy, bayram və s. münasibəti ilə təbrik. . . Hamı savadsız olduqlarından imza yerinə baş barmaqlarını basaraq bir-birinə: «Allah mübarək eləsin, Allah mübarək eləsin» – deyə bayıra çıxırlar. B. T.. Allah rəhmətinə getmək – ölmək. <Atası oğluna yazdı:> Anan Allah rəhmətinə getdikdən sonra, doğrusu ki, dolanacaq mənim üçün çox çətin olmuşdur. B. T.. Allah saxlasın – 1) birinə cansağlığı və uzun ömür arzusu. Musa kişi məhəbbət və ümid dolu nəzərlərlə ona <Ayaza> baxıb: «Düşmən toxmağıdır, Allah saxlasın!» – deyirdi. M. İbrahimov; 2) köhn. qeyri müsəlmanlarla salamlaşma ifadəsi. Allah tərəfi – ədalətli, insaflı, vicdanlı, düz. <Qənbərqulu:> Özü də <babam> çox rəhmdil və Allah tərəfi adam idi. B. T.. Allah vursun – narazılıq, şikayət, ikrah bildirir. Allaha bax! – xahiş, yalvarış. Dilbərim, bari sən əğyar sözünə guş eyləmə; Bu qədər zülm eyləmə, xof eylə, bir Allaha bax! H. x.. Allaha şükür – yaxşı oldu ki, xoşbəxtlikdən. <Mirzə Heydər:> Hacı, bağışlayınız, sizin Allaha şükür bir parça yeməyə çörəyiniz var, övrətiniz var. . . Ə. H.. Allahı sevərsən. . . – xahiş, rica bildirir. Allahın tənbəli – çox tənbəl adam haqqında. Allahın verən günü – hər gün. Allahın verən günü elə belə sübut eləyir. N. V.. Allahüəkbər! – əslən dini təbir olub, canlı dildə narazılıq, hiddət, acıq bildirən nida kimi işlənir. Atamın anama acığı tutanda «Allahü-əkbər» deyirdi; anamın bizə acığı tutanda həmçinin «Allahü-əkbər» çığırırdı. C. M.. <Balaş:> Allahüəkbər! Dilbər, mən onu demədim, mən sözgəlişi deyirəm. C. C.. <Səfər bəy:> Allahü-əkbər! Yenə də naqqallığına başladı. B. T.. Allahü-əkbərin eşidilməyən yeri – çox uzaq, çox ucqar, çox tənha, əlçatmayan yer. Sən (siz) allah – yalvarış, xahiş, rica bildirir. <Tafta:> <Sevil> bu yaxın vaxtlar məni küçədə gördü, əllərini boynuma saldı, üzümdən öpdü, necə yalvarırdı ki, sən allah, uşağıma yaxşı bax. C. C..